Bir liderin hayatından önemli anlar ve Türkiye Cumhuriyeti'nin dönüm noktaları
Atatürk Kronolojisi - Tarihsel Arka Plan, Erken Yaşamı, Askeri Kariyer, Kurtuluş Savaşı, Cumhuriyet Dönemi, Reformlar ve Mirası
Osmanlı İmparatorluğu'nda modernleşme hareketlerinin başlangıcı olarak kabul edilen Tanzimat Fermanı (Gülhane Hatt-ı Hümayunu) ilan edildi. Bu ferman ile tüm vatandaşların kanun önünde eşitliği, can ve mal güvenliği ilkeleri benimsendi.
Osmanlı İmparatorluğu'nda gayrimüslimlere daha geniş haklar tanıyan Islahat Fermanı ilan edildi. Bu ferman, Osmanlı'nın Batı tarzı reformlar yapma gayretini gösteriyordu.
Osmanlı İmparatorluğu'nda I. Meşrutiyet ilan edildi ve ilk anayasa (Kanun-i Esasi) yürürlüğe girdi. Bu, Osmanlı'da parlamenter sistem yönünde atılan ilk adımdı.
93 Harbi olarak da bilinen Osmanlı-Rus Savaşı başladı. Savaş, Osmanlı İmparatorluğu'nun ağır yenilgisiyle sonuçlandı. Balkanlarda büyük toprak kayıpları yaşandı ve yüz binlerce Müslüman Türk, Balkanlardan Anadolu'ya göç etmek zorunda kaldı.
Sultan II. Abdülhamid, Osmanlı-Rus Savaşı'nı gerekçe göstererek Meclis-i Mebusan'ı kapattı ve I. Meşrutiyet dönemi sona erdi. Böylece 30 yıl sürecek istibdat dönemi başladı.
Mustafa Kemal Atatürk, Osmanlı İmparatorluğu'nun Selanik şehrinde dünyaya geldi. Babası Ali Rıza Efendi, annesi Zübeyde Hanım'dır. Doğduğu ev şu anda müze olarak hizmet vermektedir.
Mustafa Kemal'in babası Ali Rıza Efendi vefat etti. Annesi Zübeyde Hanım ve kız kardeşi Makbule ile birlikte bir süre dayısının Rapla Çiftliği'nde yaşadı.
Selanik Askeri Rüştiyesi'ne (ortaokul) kaydoldu. Bu dönemde matematik öğretmeni ona 'Kemal' adını verdi. Böylece 'Mustafa Kemal' olarak anılmaya başlandı.
Mustafa Kemal, askeri eğitimine Manastır Askeri İdadisi'nde (lise) devam etti. Burada Fransızca öğrendi ve edebiyata ilgi duymaya başladı.
İstanbul'da Harp Okulu'na (Kara Harp Okulu) kaydoldu. Burada askeri eğitiminin yanı sıra siyasi fikirleri de gelişmeye başladı.
Harp Okulu'ndan teğmen rütbesiyle mezun oldu ve Harp Akademisi'ne geçti.
Harp Akademisi'ni kurmay yüzbaşı olarak bitirdi. Akademiden mezuniyetinden sonra Şam'daki 5. Ordu'ya atandı.
Şam'da iken Vatan ve Hürriyet Cemiyeti'ni kurdu. Bu, onun siyasi hayatının başlangıcı olarak kabul edilir.
Mustafa Kemal, 3. Ordu'ya, Selanik'e tayin edildi.
II. Meşrutiyet ilan edildi. Mustafa Kemal, İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne katıldı ancak daha sonra siyasi görüş ayrılıkları nedeniyle cemiyetle yolları ayrıldı.
31 Mart Ayaklanması'nı bastırmak üzere İstanbul'a gelen Hareket Ordusu'nda kurmay başkanı olarak görev aldı.
Fransa'da düzenlenen Picardie Manevraları'na gözlemci olarak katıldı ve Osmanlı ordusunun modernleştirilmesi için izlenimlerini raporladı.
İtalyanların Libya'yı işgal etmesiyle başlayan Trablusgarp Savaşı'nda görev aldı. Tobruk ve Derne'de İtalyanlara karşı savaştı. İlk askeri başarılarını burada gösterdi.
Balkan Savaşları başladı. Mustafa Kemal, Bolayır ve Gelibolu'da görev yaptı.
Sofya'ya askeri ataşe olarak atandı. Bu görevde 1914 yılı Ocak ayına kadar kaldı.
Birinci Dünya Savaşı'nın başlaması üzerine Osmanlı İmparatorluğu da Almanya'nın yanında savaşa girdi. Mustafa Kemal, çeşitli cephelerde görev aldı.
Çanakkale Deniz Savaşı'nda İtilaf Devletleri'nin donanması bozguna uğratıldı. Ardından başlayan kara savaşlarında Mustafa Kemal, Arıburnu, Anafartalar ve Conkbayırı muharebelerinde üstün başarı gösterdi ve 'Anafartalar Kahramanı' olarak ün kazandı.
Edirne ve Diyarbakır'da görev aldı. Muş ve Bitlis'in Ruslardan geri alınmasını sağladı.
Halep'te 7. Ordu Komutanlığı görevine getirildi. Bu dönemde Alman General Falkenhayn ile anlaşmazlıklar yaşadı.
Osmanlı İmparatorluğu'nun Birinci Dünya Savaşı'ndan yenilgiyle çıkmasından sonra Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma, ülkenin işgalinin önünü açtı.
9. Ordu Müfettişi olarak geniş yetkilerle Anadolu'ya gönderildi. 19 Mayıs'ta Samsun'a çıkarak Milli Mücadele'yi başlattı. Bu tarih, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır ve 'Gençlik ve Spor Bayramı' olarak kutlanmaktadır.
Amasya'da, Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay ve Refet Bele ile birlikte Amasya Genelgesi'ni yayınlayarak, 'Vatanın bütünlüğü, milletin istiklali tehlikededir' diyerek Milli Mücadele'nin gerekçesini ve yöntemini belirledi.
Erzurum Kongresi'nde Doğu Anadolu'nun Ermeni ve Rum devleti kurulmasına karşı savunulması ve milli sınırlar içinde vatanın bir bütün olduğu belirtildi.
Sivas Kongresi'nde Erzurum Kongresi kararları tüm ülke için geçerli sayıldı ve Temsil Heyeti oluşturuldu.
Mustafa Kemal, Heyet-i Temsiliye adına Ankara'ya geldi. Kurtuluş Savaşı boyunca Ankara, milli mücadelenin merkezi oldu.
Ankara'da Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldı ve Mustafa Kemal, meclis başkanı seçildi. Bu tarih, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunun ilk adımı olarak kabul edilir ve 'Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı' olarak kutlanmaktadır.
Yunanlıların ileri harekâtı, İsmet Paşa komutasındaki Türk kuvvetleri tarafından durduruldu.
Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması imzalandı. Bu, Türkiye'nin doğu sınırını güvence altına aldı.
Yunanlıların ikinci ileri harekâtı da İsmet Paşa komutasındaki Türk kuvvetleri tarafından durduruldu.
TBMM, Mustafa Kemal'e 'Başkomutan' unvanını verdi. Bu görev sırasında Tekalif-i Milliye Emirleri'ni yayınlayarak halkın elindeki kaynakları orduya aktardı.
Sakarya Meydan Muharebesi başladı ve 13 Eylül'e kadar sürdü. Mustafa Kemal, 'Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır' sözünü bu savaş sırasında söyledi. TBMM tarafından kendisine 'Gazi' unvanı ve Mareşal rütbesi verildi.
Büyük Taarruz başladı ve 30 Ağustos'ta Dumlupınar'da Başkomutanlık Meydan Muharebesi ile kesin zafere ulaşıldı. 9 Eylül'de Türk ordusu İzmir'e girdi ve düşman işgaline son verdi.
TBMM, saltanatı kaldırarak Osmanlı İmparatorluğu'nu resmen sona erdirdi. Bu, yeni Türk devletinin kuruluşu için önemli bir adımdı.
İsmet İnönü'nün başkanlığındaki Türk heyeti, Lozan'da imzalanan barış antlaşmasıyla Türkiye'nin bağımsızlığını ve sınırlarını uluslararası alanda kabul ettirdi.
Türkiye Cumhuriyeti ilan edildi ve Mustafa Kemal Paşa, TBMM tarafından ilk cumhurbaşkanı seçildi. Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk hükümetini kurmakla İsmet İnönü görevlendirildi.
Halifelik kaldırıldı ve Osmanlı hanedanı üyeleri yurt dışına çıkarıldı. Aynı gün Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile eğitim birleştirildi, Şer'iye ve Evkaf Vekaleti kaldırıldı.
Cumhuriyet'in ilk anayasası (Teşkilât-ı Esasiye Kanunu) kabul edildi. Bu anayasa, cumhuriyetçi ve laik bir devletin temellerini attı.
Doğu Anadolu'da Şeyh Said liderliğinde çıkan isyan, dini gerekçelerle Cumhuriyet rejimine karşı başlatıldı. İsyan, kısa sürede bastırıldı.
Şapka Kanunu ile fes giyilmesi yasaklandı ve şapka giyilmesi zorunlu hale getirildi. Atatürk, Kastamonu ve İnebolu gezisinde şapka giyerek halka örnek olmuştu.
Tekke, zaviye ve türbeler kapatıldı, tarikatlar yasaklandı. Bu reform, laiklik ilkesinin uygulanmasında önemli bir adım oldu.
İsviçre Medeni Kanunu'ndan uyarlanan Türk Medeni Kanunu kabul edildi. Bu kanunla kadın-erkek eşitliği, medeni nikah ve tek eşlilik gibi modern hukuk prensipleri getirildi.
İtalyan Ceza Kanunu'ndan esinlenilerek hazırlanan Türk Ceza Kanunu yürürlüğe girdi.
Atatürk'e yönelik İzmir'de bir suikast girişimi ortaya çıkarıldı. Bu olay sonrasında muhalefet liderleri yargılandı.
Atatürk, altı gün süren bir konuşma ile Türk Kurtuluş Savaşı'nı ve Cumhuriyet'in kuruluşunu anlattığı 'Nutuk'u okudu.
Arap rakamları yerine uluslararası rakamlar kabul edildi.
Anayasa'dan 'Devletin dini İslam'dır' ifadesi çıkarıldı ve laiklik ilkesi uygulanmaya başlandı.
Arap alfabesi yerine Latin alfabesi kabul edildi. Atatürk, 'Gazi Mustafa Kemal' imzasını ilk kez Latin harfleriyle attı ve ülke çapında bir okuma-yazma seferberliği başlattı.
Kadınlara belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı tanındı.
Çok partili demokrasi denemesi olarak Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu. Fethi Okyar'ın liderliğindeki parti, üç ay sonra kendini feshetti.
Türk Tarih Kurumu kuruldu. Türk tarihini bilimsel yöntemlerle araştırmak ve Türk kimliğini güçlendirmek amacıyla çalışmalar başlatıldı.
Halkın eğitimi ve kültürel gelişimi için Halkevleri açıldı. Bu kurumlar, cumhuriyet ideallerinin halka ulaştırılmasında önemli rol oynadı.
Türk Dil Kurumu kuruldu. Türkçe'nin özleştirilmesi ve yabancı sözcüklerden arındırılması çalışmaları başlatıldı.
İstanbul Darülfünunu kapatılarak yerine İstanbul Üniversitesi kuruldu. Modern bilimsel eğitim için önemli bir adım atıldı.
Soyadı Kanunu kabul edildi. 24 Kasım 1934'te TBMM, Mustafa Kemal'e 'Atatürk' soyadını verdi. Atatürk soyadı, kanun gereği başkaları tarafından alınamaz.
Kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı tanındı. 1935 seçimlerinde 18 kadın milletvekili TBMM'ye girdi.
Uluslararası Kadınlar Kongresi İstanbul'da toplandı. Atatürk'ün kadın haklarına verdiği önem, uluslararası alanda da takdir gördü.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalandı. Bu anlaşma ile Türkiye, Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını geri kazandı.
Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik, Halkçılık, Devletçilik, Laiklik ve İnkılapçılık ilkeleri anayasaya girdi. Bu ilkeler, Atatürk İlkeleri olarak Türkiye Cumhuriyeti'nin temel prensipleri haline geldi.
Atatürk'ün siroz hastalığı belirtileri görülmeye başlandı ve tedavisi için doktorlar tarafından incelemeler yapıldı.
Atatürk'ün girişimleriyle Hatay için özerklik statüsü tanındı. Hatay, 1939'da Türkiye'ye katılacaktır.
Atatürk, rahatsızlığına rağmen, Cumhuriyet'in 15. yıl kutlamalarına katıldı. Bu, onun son resmi töreni oldu.
Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, İstanbul Dolmabahçe Sarayı'nda saat 9:05'te hayata gözlerini yumdu. Büyük bir devlet töreni ile Ankara'ya getirildi ve geçici olarak Etnografya Müzesi'ne defnedildi.
Atatürk'ün naaşı, kendi adını taşıyan Anıtkabir'e büyük bir törenle nakledildi. Anıtkabir, Türk ulusunun Atatürk'e olan saygı ve minnettarlığının sembolü olarak ziyaretçi akınına uğruyor.
27 Mayıs 1960 askeri darbesi, Atatürk ilkelerinden uzaklaşıldığı gerekçesiyle yapıldı. Darbe sonrası 1961 Anayasası'nda Atatürk ilkelerine bağlılık vurgulandı.
Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunun 50. yılı büyük törenlerle kutlandı. Bu vesileyle Atatürk'ün mirası ve ilkeleri tekrar vurgulandı.
Atatürk'ün doğumunun 100. yıldönümü UNESCO tarafından 'Atatürk Yılı' ilan edildi. UNESCO, Atatürk'ü 'uluslararası anlayış, işbirliği, barış yolunda çaba göstermiş üstün kişi' olarak tanımladı.
Atatürk'ün vefatının 60. yıldönümünde Türkiye genelinde anma törenleri düzenlendi. Bu etkinliklerde Atatürk'ün vizyonu ve modern Türkiye'nin inşasındaki rolü vurgulandı.
Türkiye Cumhuriyeti'nin 85. kuruluş yıldönümü kutlandı. Bu dönemde 'Cumhuriyet'in Değerleri' adı altında Atatürk'ün mirasının korunması vurgulandı.
Atatürk'ün vefatının 75. yıldönümünde tüm Türkiye'de anma etkinlikleri düzenlendi. Bu anma törenleriyle Atatürk'ün ilke ve inkılaplarının önemi bir kez daha vurgulandı.
Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunun 100. yıldönümü, ülke genelinde görkemli törenlerle kutlandı. Bu özel yıldönümünde, Atatürk'ün kurduğu cumhuriyetin kazanımları ve Türkiye'nin bir asırlık yolculuğu değerlendirildi.